نشست‌های مؤسسه| گزارشی از نخستین نشست «نقد روش‌های سکولار در تاریخ‌نگاری»

نشست تخصصی «نقد روش‌های سکولار در تاریخ‌نگاری» با سخنرانی حجج‌اسلام والمسلمین سیدرضا میرمعینی، غلامحسن محرمی، جواد سلیمانی و محمدجواد یاوری از سوی مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت برگزار شد.

خبر| برگزاری نخستین نشست «نقد روش‌های سکولار در تاریخ‌نگاری»

نشست تخصصی «نقد روش‌های سکولار در تاریخ‌نگاری» با حضور استادان محرمی، یاوری، میرمعینی و سلیمانی از سوی مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت برگزار می‌شود.

خبر| برگزاری سومین نشست «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر ۱۰ روزه به شهر مقدس قم»

سومین نشست از سلسله نشست‌های «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر ۱۰ روزه به شهر مقدس قم» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین حسینی کوهساری برگزار می‌شود.

 

مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت؛ ۲۷ مهرماه ۱۳۸۹ مقام معظم رهبری در سفری مبارک به شهر مقدس قم افق‌هایی نو در مسیر رشد و تعالی این استان در عرصه‌های خاص و عام گشودند.

معظم له ضمن تبیین جایگاه محوری شهر مقدس قم به ویژه حوزه‌های علمیه مطالباتی در راستای پیشبرد اهداف کلان انقلاب اسلامی در سطح داخل و خارج مطرح نمودند که بی تردید وظایف جامعه نخبگانی حوزوی را دو چندان ساخت.

اکنون و با گذشت 10 سال از آن سفر مبارک بازخوانی مطالبات معظم له به ویژه مطالباتی که معطوف به جامعه حوزوی و مدیران ارشد آن است از اهمیت بالایی برخوردار است.

بدین منظور موسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت در نظر دارد با دعوت از کارشناسان و مدیران ارشد حوزوی میزان تحقق مطالبات مطرح شده مقام معظم رهبری را مورد بررسی قرار دهد.

بر همین اساس سومین نشست را با دعوت از استاد گرامی حجت‌الاسلام والمسلمین سید مفید حسینی کوهساری، مسئول مرکز ارتباطات و بین‌الملل حوزه‌های علمیه برگزار می‌کند.

این نشست روز دوشنبه 17 آذر ماه سال 1399 ساعت 10 صبح با حضور اساتید و نخبگان حوزوی در مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت برگزار می‌شود.

شایان ذکر است؛ نخستین نشست از سلسله نشست‌های «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر ۱۰ روزه به شهر مقدس قم» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد، معاون آموزش حوزه‌های علمیه و دومین نشست با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین حسین رحیمیان، مسئول دبیرخانه شورای عالی حوزه برگزار شد و این نشست‌ها ادامه خواهد داشت.

انتهای پیام/

نشست‌های مؤسسه| «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر 10 روزه به شهر مقدس قم»

معاون آموزش حوزه‌های علمیه ضمن اشاره به نگاه راهبردی و ویژه رهبر معظم انقلاب به مسائل کلان داخلی و بین الملل، ریل گزاری حوزه را مستثنا ندانسته و افزودند: حضرت آقا بسیار هوشمندانه نسبت به مسائل حوزه ورود پیدا می‌کنند و تصحیح راهبرهای کلان و ریل گزاری نظامات حوزوی را دنبال می‌کنند.

 

به همت مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت، نشست «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر ۱۰ روزه به شهر مقدس قم  در تاریخ 27 مهرماه 1389» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد، معاون آموزش حوزه‌های علمیه برگزار شد.

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد یکی از عمده خلأهای موجود در حوزه علمیه را عدم اطلاع کافی جامعه نخبگانی و فضلای حوزوی از فعالیت‌های صورت گرفته و در حال انجام در مراکز تصمیم گیری حوزوی دانست.

وی ادامه داد: متأسفانه ارتباطات در این زمینه در سطح مطلوبی نیست و باید اطلاع رسانی و ارتباطات متقابل افزایش پیدا کند.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه ضمن تقدیر از برگزاری چنین نشست‌هایی تأکید کرد: مطالبات رهبر معظم انقلاب از حوزه بسیار گسترده است و در معدود گزاره‌های مطرح شده از جانب معظم له در سفر سال 89 خلاصه نمی‌شود و یکی از کارهای صورت گرفته در سطح مدیریتی حوزه علمیه قم این بود که تمامی‌مطالبات حضرت آقا از حوزه و حوزویان در دو جلد کتاب جمع آوری شده و به عنوان سند بالادستی در تدوین سندهای چشم انداز، برنامه‌ها و طرح‌های اجرایی ملاحظه می‌شود.

ایشان ضمن اشاره به نگاه راهبردی و ویژه رهبر معظم انقلاب به مسائل کلان داخلی و بین الملل، ریل گزاری حوزه را مستثنا ندانسته و افزودند: حضرت آقا بسیار هوشمندانه نسبت به مسائل حوزه ورود پیدا می‌کنند و تصحیح راهبرهای کلان و ریل گزاری نظامات حوزوی را دنبال می‌کنند.

وی اضافه کرد: البته این‌گونه نیست که راهبردهای کلان حضرت آقا به سادگی و با تغییر چند کتاب محقق شود، بلکه افق نگاه ایشان بسیار بالاتر از این‌هاست.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه یادآور شد: با تمام پیشرفت‌هایی که داشته ایم اما متاسفانه هنوز خیلی عقب هستیم. ابعاد انقلاب، نظام و نیازها به اندازه ای گسترده است که اگر شبانه روز هم کار کنیم، باز کاستی‌ها جبران نمی‌شود. این امر دلایل متعددی دارد از جمله اینکه حوزه علمیه بدون آمادگی و پیش زمینه‌های لازم در عرصه‌های نظری و فکری نو پدیدی که با تأسیس حکومت اسلامی‌فرا روی خود می‌دید ورود کرد که طبیعتا مؤونه قابل توجهی نیاز دارد.

وی ادامه داد: حوزه قبل از انقلاب چه میزان افراد را برای عرصه حکومت‌داری تربیت کرده بود؟ آیا برای چنین اتفاق و عرصه‌ی عظیمی‌نیرو داشت؟

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد با تأکید بر پرهیز از سطحی نگری به مطالبات رهبری معظم انقلاب در مقوله حوزه و روحانیت، گفتند: ایشان می‌فرمایند نقشه راه باید به گونه‌ای باشد که ریل‌گذاری شما در حوزه در عرصه آموزش، پژوهش، تهذیب، سیستم اداری، مدیریتی و... سبب خروج صدها سرباز برای عرصه‌های متعدد باشد. آیا با همین فقه و اصول متداول، می‌توان وارد این عرصه‌ها شد؟!

وی افزود: متأسفانه اکنون در عرصه مدیریت، حقوق، اقتصاد، تربیت، سیاست با مبانی غربی مدیر تحویل جامعه اسلامی‌داده می‌شود که به هیچ وجه مقبول نیست. وقتی حضرت آقا می‌فرمایند علوم اسلامی‌انسانی، معنایش این است که حوزه باید مبانی علوم انسانی در عرصه‌های متعدد را از منابع اسلامی‌استخراج نماید. طبیعی است که چنین کاری به بضاعت علمی‌و دانشی قابل توجهی نیاز دارد.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه با طرح این پرسش که حوزه برای تحقق مطالبات رهبر معظم انقلاب چه اقداماتی کرده است؟ گفتند: ضمن پذیرش کاستی‌های فراوان در این زمینه اما کارهای بسیار خوبی هم صورت گرفته است و طبیعتا بنده ناظر به مدت مسئولیت و حیطه فعالیتم به برخی از کارهای انجام شده اشاره می‌کنم.

وی عنوان کرد: یکی از کارهایی که انجام شد تألیف سند چشم انداز با ملاحظه رهنمودهای رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید بود. این سند آبان ماه سال 95 یعنی چند ماه پس از ورود آیت‌الله اعرافی و تیم ایشان تهیه شد و پس از اتمام، به تصویب شورای عالی رسید و در نهایت خدمت حضرت آقا نیز ارسال شد. ما اکنون در حال حرکت گام به گام در این مسیر هستیم.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد خاطرنشان کرد: البته چنین کارهایی فوراً جواب نمی‌دهد و گاهی رسیدن به خروجی مطلوب، سال‌ها زمان نیاز دارد.

وی ادامه داد: اقدام بعدی تهیه منشور حوزه‌های علمیه با ملاحظه رهنمودهای مقام معظم رهبری و مراجع عظام تقلید در مهر سال 95 بود. در این منشور مطالب بسیار زیادی مدنظر قرار گرفته است. برای نمونه در بخش آموزش براساس منویات حضرت آقا عمل می‌شود. مقام معظم رهبری در سخنانی تأکید کردند که حوزه علمیه باید نظام آموزشی و پیوستگی آموزشی داشته باشد، نه این‌که تنها یک یا دو کتاب تغییر پیدا کند. ما نیز همین موضوع را دنبال می‌کنیم. براساس فرمایشات معظم له این نظام آموزشی، پژوهش محور، رشته محور، تخصص محور، مدرسه محور، براساس سنت‌ها و... است.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه کشور با بیان این‌که ما در حال تدوین نظامات آموزشی هستیم و خوشبختانه برنامه آموزشی آن در سال جاری در سطح یک اجرا شد، تأکید کرد: حضرت آقا نظرشان کاهش سنوات تحصیل بود و در برنامه جدید آموزشی برای دیپلم و بالاتر از دیپلم یک سال کاهش سنوات را داشتیم.

وی افزود: یکی از مطالبی که حضرت آقا فرمودند تغییر متون آموزشی بود. درباره تغییر متون نیز اقدامات بسیار خوبی صورت گرفته است. در این زمینه تاکنون 60 کتاب تولید یا از کتاب‌های موجود به روز رسانی شده است. برای نمونه متن کتاب سیوطی تغییر کرده و شواهد بسیاری از دعای صحیفه سجادیه، روایات و آیات قرآن کریم  در آن گنجانده شده است.

در مجموع در تدوین این 60 کتاب، از بیش از 4 هزار روایت از نهج البلاغه، صحیفه سجادیه و نزدیک به دو برابر آیات قرآن(تعدادی از آیات تکرار شد است) استفاده شده است. البته برخی از اساتید نسبت به این تغییرات مقاومت داشتند. به همین دلیل اکنون برای تدریس این دروس نیازمند اساتید هستیم. اساتید باید در این عرصه وارد شوند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد اظهار کرد: نکته بعدی ورود دینی در تمام شوون و جزئیات نظام است. اگر حوزه نتواند در این عرصه کمک کار نظام باشد، پس از کجا می‌توان توقع کمک داشت؟ دست نظام به سمت حوزه دراز است و حوزه اگر در این عرصه‌ها وارد نشود و به ولی فقیه کمک نکند چه کسی کمک کند؟ از دانشگاهی که مبانی غربی را با ظاهر سازی اسلامی‌ارائه می‌دهد نمی‌توان توقع کمک داشت. اکنون دانشگاه افزون بر این‌که فیزیکدان، دکتر، مهندس و... تربیت می‌کند، محدث، فقیه، فیلسوف نیز تربیت می‌کند، در حالی که این کار‌ها برای حوزه است.

وی گفت: یکی از مشکلات ما این است که در عرصه اعطای مدرک نقص داریم. مثلا طلبه 6 سال تحصیل می‌کند تازه فوق دیپلم دریافت می‌کند. این سبب می‌شود افراد کمتر وارد حوزه شوند. اکنون 90 هزار نفر تحصیلات حوزوی را در دانشگاه انجام می‌دهند.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه با بیان این‌که مشکل دیگر حوزه این بود که برخی رشته‌ها همانند حدیث که باید متولی اصلی آن حوزه باشد، زیر نظر وزارت علوم بود، بیان داشت: خروجی چنین کاری این بود که اگر عالمی‌می‌خواست برای طلاب حدیث را آموزش بدهد، چند سال باید به دنبال وزارت علوم می‌رفت تا مجوز بگیرد، بحمدلله با تأسیس شورای گسترش این مشکلات حل شده است. البته حوزه باید 20 سال پیش اقدام به چنین کاری می‌کرد.

وی یادآور شد: ابتدا که ما آمدیم تنها 50 رشته برای حوزه اختصاص یافته بود، به همین دلیل درختواره رشته‌های دانشی با مشارکت بیش از 500 استاد در 16 حوزه دانشی تهیه شد و کار آن تمام شده است. این درختواره نقشه دانشی علوم اسلامی‌حوزه است. پیش از این درختواره کمتر از 50 رشته و گرایش دست حوزه بود. بحمدلله در حال حاضر 400 رشته به تصویب رسیده است و نزدیک به 200 گروه در حال تدوین سر فصل‌ها هستند و در حال حاضر با کمک گرفتن از مجموعه‌های دیگر، نقشه ی اجرایی آن را دنبال می‌کنیم. وقتی گزارش این کار خدمت حضرت آقا ارسال شد ایشان بسیار خوشحال شدند.

حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد عنوان کرد: برای تخصصی شدن رشته‌ها که حضرت آقا فرموده بودند نیز تاکنون نقشه نداشتیم ولی بحمدلله این کار صورت گرفته است. البته در زمینه اجرایی دارای مشکلاتی هستیم ولی قدم‌های بزرگی برداشته شده است.

وی همچنین از تخصصی شدن فقه خبر داد و بیان داشت: برای نمونه در سطح چهار فقه عبادات، فقه اخلاق، فقه حکومت، فقه اقتصاد، فقه خانواده و... را با گرایش‌های مختلف داریم. در سطح 5 نیز فقه‌های تخصصی تصویب شده و اکنون نیازمند زیرساخت‌ها برای اجرا آن هستیم. این کارها در گذشته امکان اجرا را نداشت ولی با توکل و توسل توانستیم قدم‌های بسیار خوبی برداریم. بطور کلی رشته‌های فقه تخصصی و علوم انسانی اسلامی‌در سطح 2، 3، 4 و بعضا در سطح 5 دنبال می‌شود. در تمام این عرصه‌ها تلاش‌ها این بود که با نگاه نظریه‌پردازی و تخصصی سازی صورت گیرد.

معاون آموزش حوزه‌های علمیه همچنین از ورود موضوعات پایان‌نامه‌ها در موضوع بیانیه گام دوم خبر داد و گفت: در حال حاضر 37 پایان‌نامه در حال تدوین داریم که واژه بیانیه گام دوم داخل آن وجود دارد.

وی در پایان بیان داشت: از دیگر برنامه‌ها معرفی کتب بدیل در سطح یک بود که کتب رهبر معظم انقلاب و امام راحل در این زمینه به عنوان کتب بدیل معرفی شده‌اند.

پس از پایان بخش نخست سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد، معاون آموزش حوزه‌های علمیه، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد که در آن مطالب مختلفی طرح شد. برخی از مهم‌ترین عناوین آن شامل؛

- آشنا کردن بیشتر حوزویان با نیازهای نظام و شبهاتی که علیه دین، نظام و حوزه مطرح می‌شود.

- تلاش برخی برای نادیده نگرفتن بینش انقلابی در نظام آموزشی.

- تلاش بر بالا بردن بینش و سواد انقلابی طلاب.

-  تلاش برای آشنایی بیشتر طلاب با تاریخ انقلاب، تاریخ پیش از انقلاب، اندیشه‌های امام راحل، رهبر معظم انقلاب و بحث ولایت فقیه.

- توجه به مراکز تخصصی و آموزش‌های تخصصی.

- تلاش برخی برای بسط و گسترش نگاه حوزه نجف در بستر حوزه علمیه قم.

- فقدان ارتباط حوزه با مراکز و مجموعه‌های تخصصی.

- لزوم رصد مراکز و مؤسسات غیر انقلابی و زاویه دار.

- مدیریت مراکز تخصصی در جهت تربیت متکلم، فیلسوف، اقتصاددان و... .

- دنبال شدن جدی فقه حکومتی.

- استفاده از ظرفیت وقف و اوقاف برای مدیریت مالی حوزه.

- اطلاع رسانی مستمر از فعالیت‌های کلان حوزه برای جلوگیری از حس ناامیدی در طلاب.

- توجه به بحث مدرک گرایی در حوزه.

- حمایت مالی از حوزویان مستعد.

- ایجاد زیرساختارها برای انجام حرکت‌های انقلابی در حوزه.

انتهای پیام/

خبر| برگزاری نشست «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر ۱۰ روزه به شهر مقدس قم»

نشست «بازخوانی مطالبات مقام معظم رهبری از حوزویان در سفر ۱۰ روزه به شهر مقدس قم» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین رستم‌نژاد برگزار می‌شود.

مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت؛ ۲۷ مهرماه ۱۳۸۹ مقام معظم رهبری در سفری مبارک به شهر مقدس قم افق‌هایی نو در مسیر رشد و تعالی این استان در عرصه‌های خاص و عام گشودند.

معظم له ضمن تبیین جایگاه محوری شهر مقدس قم به ویژه حوزه‌های علمیه مطالباتی در راستای پیشبرد اهداف کلان انقلاب اسلامی در سطح داخل و خارج مطرح نمودند که بی تردید وظایف جامعه نخبگانی حوزوی را دو چندان ساخت.

اکنون و با گذشت 10 سال از آن سفر مبارک بازخوانی مطالبات معظم له به ویژه مطالباتی که معطوف به جامعه حوزوی و مدیران ارشد آن است از اهمیت بالایی برخوردار است.

بدین منظور موسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت در نظر دارد با دعوت از کارشناسان و مدیران ارشد حوزوی میزان تحقق مطالبات مطرح شده مقام معظم رهبری را مورد بررسی قرار دهد.

بر همین اساس نخستین نشست را با دعوت از استاد گرامی حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی رستم‌نژاد، معاون آموزش حوزه‌های علمیه برگزار می‌کند.

این نشست روز دوشنبه 19 آبان ماه سال 1399 ساعت 19 با حضور اساتید و نخبگان حوزوی در مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت برگزار می‌شود.

انتهای پیام/

نشست‌های مؤسسه | رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان

نشست تخصصی «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان» از سوی مؤسسه مطالعات و بررسی راهبردی بعثت و با همکاری سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد.

 

مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت؛ نشست تخصصی «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان» امروز 30 مهرماه سال 99 در این مؤسسه برگزار شد. در این نشست که به صورت وبینار از سوی مؤسسه مطالعات و بررسی راهبردی بعثت و با همکاری سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی کریمی به عنوان استاد ارائه دهنده بحث و حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فاکر میبدی به عنوان استاد ناظر علمی به ایراد سخن پرداختند.

در ابتدای این نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین دلاوری، معاون پژوهش مؤسسه بعثت گفت: طلوع انقلاب بیش از آنکه تحول در ساختارها را رقم بزند، بنیان‌های فکری را دستخوش دگرگونی کرد؛ انقلاب نه تنها نوع انگاره‌ها نسبت به نهاد دین را تغییر داد، بلکه مقوله دین را از انزوا بیرون آورده و به حقیقت ذاتی خود یعنی کنشگری در همه عرصه‌ها تبدیل کرد.

وی افزود: در دوره پسا‌انقلاب، احساس نیاز به ورود دین به عرصه‌های مختلف شئون حیات بشری بیش از پیش رخ‌نمایی کرد و بر همین اساس، علوم انسانی سکولار رقیبی جدی و جدید فراروی خود نظاره کرد. نظریه علوم انسانی اسلامی قصد دارد نظامات بشری را ذیل اصل فرافیزیکی بودن انسان و پذیرش حاکمیت الله تنظیم کند؛ امری که در سالیان اخیر به معرکه تضارب آراء نخبگان تبدیل و به دو جبهه موافقان و مخالفان اسلامی‌سازی منتهی شده است.

حجت‌الاسلام والمسلمین دلاوری اظهار کرد: مدافعان اسلامی‌سازی اذعان دارند علوم انسانی اسلامی، عبارت از گزاره‌های نظام‌مند، توصیه‌ای و توصیفی برخاسته از منابع اسلام و برخاسته از ماهیت متافیزیکی و فعالیت‌های ارادی اعم از ذهنی و رفتاری در سطح فردی و ... است.

در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی کریمی، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، گفت: از آیات و روایات استفاده می‌شود که هدف از آفرینش جهان، تحقق مقام جانشینی و خلافت انسان در کره زمین است، لذا خدا همه هستی را به تسخیر بشر درآورده و همه آفرینش، مقدمه است تا انسان بنده و عبد باشد؛ همانطور که در آیه شریفه ۵۶ ذاریات «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» بر آن تأکید شده است.

وی با بیان این‌که عبودیت دو نوع است؛ یکی ذاتی یعنی همه موجودات و مخلوقات بنده خدا هستند و دیگری عبودیت انسان است، اضافه کرد: در آیه بندگی ذاتی مراد نیست، بلکه بندگی عملی و اکتسابی منظور است. خداوند در نهایت ظرافت واژگان را استفاده کرده که نشانه اعجاز آن است و نمونه بارز آن در همین کلمه «عبد» دیده می‌شود؛  «عبد» یعنی بنده، گویی از خود هیچ چیزی ندارد و همه حرکات و سکناتش در راستای رضایت مولی است.

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با بیان این‌که لازمه عبد شدن آن است که زندگی را بر مبنای نظامات دینی و قرآنی استوار کنیم، اظهار کرد: برای ما که مدعی تمدن اسلامی هستیم و قصد داریم تا صدور انقلاب را با ایجاد تمدن اسلامی دنبال کنیم، با زور نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم؛ بلکه باید الگوسازی داشته باشیم. در این صورت بدون تبلیغ هم دیگران سراغ ما خواهند آمد؛ همانطور که غرب با الگوسازی در جوامع دیگر اثر گذاشته است.

استاد حوزه علمیه با بیان این‌که ابتدا باید نظامات خُرد و بعد کلان را بر مبنای قرآن تولید کنیم تا به الگو برسیم، افزود: امروز اگر از کشورهای عربی که بهار عربی در آنها پدید آمده، سراغ ما بیایند و الگو برای نظام‌سازی در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ... بخواهند، دست ما تقریباً از الگوها خالی است، زیرا نظامات کلان براساس نظام‌های خرد تولید نشده است.

قرآن ظرفیت نظام‌سازی دارد

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با بیان این‌که ما معتقدیم که قرآن ظرفیت نظام‌سازی دارد، افزود: قرآن طبق آیه شریفه ۸۹ سوره نحل مدعی است که «تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِینَ» است؛ قرآن برای هدایت نازل شده و می‌خواهد همه نقص‌ها و کاستی‌ها را از بین ببرد؛ چند سال حکومت پیامبر نمونه بسیار خوبی برای اثبات این مدعاست، زیرا پیامبر مردم را با تکیه بر قرآن از جاهلیت بیرون آورد و به جایی رساند که تمدن اسلامی هفت، هشت قرن با اقتدار در جهان بروز و ظهور داشت.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان این‌که دانشی می‌تواند نظام تولید کند که واقع‌گرا، منسجم و بدون اختلاف باشد و همه اینها در قرآن هست؛ با اشاره به رویکردهای مختلف در نظام‌سازی، اظهار کرد: یک دیدگاه بازسازی نظام‌های موجود بشری است؛ دیدگاه دیگر تولید نظام از پایه است که در این صورت باید وارد تولید علوم انسانی قرآن‌بنیان شویم. در اینجا مراد ما از علوم انسانی هم علومی است که دانشی و معرفتی است؛ علومی که حالات و مظاهر فردی و اجتماعی انسان را از آن جهت که انسان است، بررسی می‌کند(یعنی کاری با ابعاد پیراپزشکی  تغذیه انسان ندارد)؛ این علوم در صدد یافتن غایت مطلوب برای زندگی انسان است. براین اساس، اخلاق، تربیت، هنر، مدیریت، روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و ... جزء مقوله علوم انسانی تلقی می‌شود.

علوم انسانی غرب واقع‌نما نیست

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با بیان این‌که هدایت جامعه در دست علوم انسانی است، زیرا مثلاً وقتی انرژی هسته‌ای تولید شد، کشوری آن را برای درمان بیماری استفاده می‌کند و کشور دیگر برای ساخت بمب و ریختن آن بر سر مردم در دو شهر ژاپن، اضافه کرد: علوم انسانی موجود غرب برای ما که جامعه اسلامی هستیم کارایی لازم را ندارد، زیرا برگرفته از مبانی‌ای است که منابع آن حقیقی، الهی و واقع‌نما نیست؛ منابع هستی‌شناسی، ارزش‌شناختی و روش‌شناختی آن در تضاد با دین است یا با آن همراهی ندارد. امروزه حتی برخی از خود اندیشمندان غربی هم به این مسئله اذعان دارند و معترفند. به همین دلیل می‌بینیم وقتی این علوم وارد برخی کشورهای اسلامی شد، کسانی مانند، نقیب العطاس و اسماعیل فاروق و امام خمینی(ره) و ... به فکر اسلامی‌سازی افتادند؛ فرامین امام از سوی آیت‌الله مصباح در اوایل انقلاب پیگیری شد، ولی این حرکت چندسال متوقف شد تا این‌که مقام معظم رهبری بعد از سال ۸۸ بر تولید آن اصرار فرمودند.

استاد حوزه علمیه با اشاره به برخی تعاریف از علوم انسانی قرآنی، افزود: برخی از جمله آیت‌الله جوادی آملی معتقدند که اگر عالِم و متعلم علوم، باور قرآنی داشته باشند و عالم را نه پدیده، بلکه مخلوق خدا بدانند، آنچه تولید بکنند اسلامی است؛ یعنی چنین افرادی اگر کار طبی هم بکنند، علوم انسانی تولید کرده‌اند؛ دومین دیدگاه آن است که علوم انسانی که در راستای اهداف قرآن باشد، قرآنی است؛ رویکرد دیگر این‌که اگر موضوعات قرآنی باشد، علوم انسانی قرآنی تولید می‌شود، رویکرد دیگر آن است که علوم انسانی در صورتی که مبانی معرفتی و هستی‎شناسی و .... آن از قرآن گرفته شده باشد، قرآن‌بنیان است؛ رویکرد دیگر آن است که علوم انسانی‌ای قرآن‌بنیان است که علاوه بر اهداف و مبانی، نظریاتش هم قرآن‌بنیان باشد؛ ما معتقدیم که اگر رویکرد آخر اتخاذ شود، ایده‌آل است؛ یعنی هم مبانی و هم احکام و موضوعات را از قرآن بگیریم.

انواع مواجهه با علوم انسانی غرب

وی اضافه کرد: به نظر بنده بحث مهمی که باید بین طلاب و دانشجویان جدی گرفته شود، نحوه مواجهه با علوم انسانی موجود در کشور است؛ عده‌ای کاملاً آن را می‌پذیرند، لذا تولید علوم انسانی قرآن بنیان برای آنان مطرح نیست و نیازی به آن نمی‌بینند؛ برخی معتقدند غرب تلاش زیادی کرده و ما هم باید آن را بگیریم و بازسازی کنیم و برخی آن را به صورت کلی نفی می‌کنند که به نظر من این سه مواجهه نادرست است.

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با بیان اشاره به که تعبیر زیبای شهید صدر، گفت: او آنچه را غرب ساخته به ساختمانی تشبیه کرده و گفته ممکن است ساختمان از نظر سازه و امنیت مشکل داشته باشد، ولی آهن و آجری که در آن به کار رفته قابل استفاده است و نباید آن را دور بیندازیم؛ یعنی تحول بنیادین باید بدهیم، ولی لازم نیست همه چیز دور ریخته شود.

ارکان قرآن‌بنیان کردن علوم

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با بیان این‌که دو رکن درونی و بیرونی برای تولید علوم انسانی قرآن‌بنیان نیاز داریم، تصریح کرد: رکن درونی، آیات و روایات تفسیری و در برخی موارد باطن آیات و رکن بیرونی هم علوم انسانی غربی موجود است؛ کسی می‌تواند علوم انسانی قرآن‌بنیان تولید کند که دو بال دارد؛ یکی بالی برگرفته از توانمندی فهم متون دینی و دیگری تخصص در رشته‌های علوم انسانی. به همین دلیل، این ضعف در رساله‌ها و مقالات زیاد وجود دارد، چون افراد غالباً در یکی از دو بخش ضعیف هستند؛ حتی دیده می‌شود کسانی هستند که شهرت بسیار زیادی هم دارند، وارد این کار شده، اما می‌بینیم حتی آیه قرآن را به غلط می‌خوانند؛ یعنی به یک علم آشنا هستند، ولی با دین آشنایی ندارند و برعکس آن هم وجود دارد.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با اشاره به مراحل تولید علوم انسانی قرآن‌بنیان اظهار کرد: اولین مرحله، انتخاب مسئله است، دوم طراحی و مهندسی، سوم به دست آوردن دیدگاه‌ها؛ چهارم مطالعه اکتشافی آیات قرآن که دانشگاهیان عمدتا در این مورد اشکال دارند. زیرا ابتدا ممکن است آیه‌ای در مورد یک مسئله به چشم نخورد، ولی اگر مسئله را به درستی بشناسیم و به آیات مسلط باشیم و دلالت‌های گوناگون آن را به دست آوریم، در این صورت یک دریا مطلب تولید می‌شود.

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با تأکید بر رعایت برخی موضوعات در فهم آیات با بیان این‌که چون روش‌های مناسب در این زمینه نداریم احساس فقر در تولید علوم انسانی قرآن‌بنیان می‌کنیم، اضافه کرد: در شیوه جست و جو، به جای این‌که فقط عنوان و واژه را جست وجو کنیم، باید جست و جوی مفهومی و لفظی داشته باشیم و هم‌خانواده واژه‌ها را هم جست‌و‌جو و از واژه‌های متضاد استفاده کنیم؛ همچنین حتماً باید چندبار از ابتدا تا انتهای قرآن را در مطالعه اکتشافی مطالعه کنیم.

امکان تولید فرضیه از قرآن

وی با بیان این‌که معتقدم می‌توانیم فرضیه از قرآن ارائه کنیم، مثلاً این‌که بین فساد مسئولان، ظلم به مردم و یا ناشکری مردم با افول تمدن رابطه وجود دارد؟ اضافه کرد: مسئله دیگر در تولید علوم قرآن‌بنیان، فهم صحیح آیات با ایجاد ارتباط مفهومی میان آنها و دسته‌بندی مناسب آیات و ارتباط آن با مسئله علوم انسانی است؛ باید آیات جداگانه را کنار هم بگذاریم و تولید نظریه و در نهایت ارزیابی نظریه داشته باشیم؛ البته نباید از متون دینی نظری استخراج کنیم که خلاف مسلمات قرآنی، روایی و حتی واقعیات خارجی باشد. مثلاً از نظر دین، زن حق کار کردن در بیرون را ندارد، ولی خلاف واقعیات امروزی جامعه حداقل در برخی موارد است، چون اگر ممنوعیت اشتغال باشد، در این صورت ماما هم باید مرد باشند.

حجت‌الاسلام والمسلمین کریمی با بیان این‌که البته گاهی جامعه از فضای قرآنی بیرون آمده، لذا این انطباق ملاک نیست، تصریح کرد: مثلاً در بحث ارث، برخی می‌گویند چون زنان دوشادوش مردان کار می‌کنند، پس ارثشان هم باید مساوی باشد؛ حرف ما این است که اگر جامعه از تربیت قرآنی فاصله گرفت، از حالت تعادل بیرون آمده است. بنابراین ممکن است ما نظریه‌ای را از دین تولید کنیم که کاملاً با روش درست هم تولید شود، اما با نظر بسیاری از عالمان علوم انسانی مخالفت دارد؛ این مخالفت به خودی خود دلیلی بر ضعف نظریه ما نیست، اما در اینجا باید بیندیشیم که شاید برداشت ما از قرآن اشتباه بوده است؛ در این صورت باید سراغ اصلاح مراحل برداشت خود از آیات برویم.

خطر تفسیر به رأی در قرآن‌بنیان کردن علوم

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فاکر میبدی، عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی(ص) با اشاره به معنای تبیان بودن قرآن برای همه چیز (تبیان لکل شیء)، گفت: برخی در تفسیر آیه به دیدگاه حداکثری تمایل دارند، ولی طبق نظر علامه طباطبایی، «تِبْیَانًا لِکُلِّ شَیْءٍ» بودن یعنی این‌که قرآن هر چه را در راستای هدایت انسان لازم باشد، مطرح کرده است.

وی با بیان این‌که باید ببینیم انتظار ما از قرآن چیست؟ افزود: آیا باید واقعاً انتظار داشته باشیم که قرآن به همه چیز جواب بدهد، در حالی که قرآن خودش را کتاب فقه، نجوم، روان‌شناسی و ... نمی‌داند. البته قرآن بسیاری از این آموزه‎ها را در خود دارد و هر زمان که لازم بوده از تاریخ سخن بگوید، گفته و در جایی که لازم بوده از تغییر و تحول طبیعت و نجوم حرف بزند، زده است، اما رسالت اصلی آن، هدی للناس است. مانند قانون اساسی ما که در آن راهنمایی و رانندگی و قوانین ثبت نیست، ولی مبنا برای همه قوانین است.

حجت‌الاسلام والمسلمین فاکر میبدی، با اشاره به نظر شهیدصدر درباره اسلامی‌سازی علوم انسانی، افزود: بازسازی علوم موجود بر مبنای قرآن در برخی موارد و مثال‌ها ممکن است، ولی در برخی موارد هم بازسازی جواب نمی‌دهد و تولید جدید لازم است. به همین دلیل در اوایل انقلاب، آیت‌الله مشکینی معتقد بود که ما چون کتاب قابل ارائه به جوانان کم داریم، از کتب برخی افراد که ممکن است اشکالاتی داشته باشد، اما مطالب درست زیادی هم دارد، استفاده کنیم. اما آیت‌الله مصباح معتقد بود که انسان اگر در گرسنگی بماند، بهتر است تا آب و غذای مسموم بخورد؛ در بحث اسلامی‌سازی هم این مسئله وجود دارد.

استاد حوزه با تأکید بر این‌که ما با علومی مواجهیم که از اساس خراب است و با مبانی انسان‌شناسی و هستی‌شناسی ما سازگاری ندارد، اظهار کرد: در این صورت، چگونه می‌توانیم بازسازی بر مبنای قرآن داشته باشیم، ضمن این‌که شاید بازسازی به صرفه هم نباشد.

انتقاد از برتر دانستن دانش انسانی غرب بر وحی

وی با بیان این‌که متأسفانه امروز افرادی را داریم که با دیدگاه‌های غربی معامله‌ای برتر از وحی می‌کنند و می‌گویند چون غرب فلان مطلب را گفته و تجربه کرده، پس برتر است، به ذکر مثالی پرداخت و تصریح کرد: مثلاً در یکی از شبکه‌های رادیویی داخل کشور روانشناسی در مورد عدم ازدواج و پیامدهای اجتماعی آن سخن می‌گفت. او در پاسخ به این‌که وقتی جوانی نمی‌تواند ازدواج کند و از طرفی غلیان شهوات در او وجود دارد، چه باید بکند؟ او نسخه خودارضایی را پیچید که ممکن است در غرب تعارضی ایجاد نکند، ولی قطعاً با آیات قرآن و اسلام ناسازگار است.

حجت‌الاسلام والمسلمین فاکر میبدی با بیان این‌که گاهی ما با علوم انسانی محض، علوم تجربی محض و علوم انسانی تجربی مواجه هستیم، اضافه کرد: دشواری کار ما در جایی است که برخی مسائل علوم انسانی، تجربی است؛ در این موارد، اگر اصطکاک میان داده‌های علوم تجربی با علوم انسانی ایجاد شود و به خصوص قرآن آن را نفی کرده و غرب تأیید کند، با دشواری روبرو خواهیم شد، به ویژه این‌که برخی افراد اندیشه‌های غربی را وحی‌انگاری می‌کنند.

استاد حوزه با بیان این‌که یک رویکرد در تولید علوم انسانی قرآن‌بنیان این است که اگر علومی مستقیم و غیرمستقیم از سوی قرآن تأیید شود هم علوم انسانی قرآنی است، افزود:  این‌که گفته می‌شود در تولید علم قرآنی مثلاً جامعه‌شناسی قرآنی، نویسنده باید در هر دو بعد یعنی قرآن و جامعه‌شناسی متخصص باشد، حرف درستی است، اما چون در عالم واقع تحقق آن دشوار است و نمی‎توانیم فرد جامعی داشته باشیم، لذا می‌توانیم این مسائل را در تحقیقات گروهی مشترک پیش ببریم؛ مثلاً استاد راهنما، متخصص قرآنی و مشاور متخصص در آن علم مدنظر باشد.

استاد جامعةالمصطفی تصریح کرد: نکته دیگری که باید در بحث قرآنی‌سازی بر آن تکیه شود، این است که هیچ وقت نمی‌شود با ابزار واژگانی سراغ قرآن برویم، مگر این‌که متخصص در آن باشیم و حتماً سراغ واژگان هم‌معنی یک کلمه هم برویم. مثلاً در قرآن یک بار واژه معاد آن هم در جایی که ربطی به قیامت ندارد، به کار رفته یا کلمه حجاب در معنای مطلق ستر به کار رفته است، بنابراین با معنای صرف واژه نمی‌توانیم از قرآن برداشت درست داشته باشیم.

چیزی بر قرآن تحمیل نکنیم

حجت‌الاسلام والمسلمین فاکر میبدی اظهار کرد: این نکته که برداشت از آیات باید در محدوده چینش ترتیبی آیات باشد، در مخالفت با تفسیر موضوعی است که شهید صدر بر آن تأکید دارد. مثلاً ما حقوق بشر و فمنیسم و سکولاریسم و ... را به محضر قرآن می‌بریم و همه آیات مرتبط را بررسی می‌کنیم، بدون این‌که توجه به چینش کنونی آیات داشته باشیم، زیرا ناگزیر هستیم به تفسیر موضوعی رو بیاوریم و به چینش ترتیبی بسنده نکنیم.

استاد حوزه علمیه اظهار کرد: ما همان طور که اگر چیزی در قرآن هست، باید به مخاطبان ابلاغ کنیم، اگر هم چیزی در قرآن نباشد، نباید با گازانبر و با زور به قرآن نسبت دهیم، زیرا دچار آفت تفسیر به رأی می‌شود. آنچه قرآن و روایات تفسیری و تأویل قرآن می‌گوید، ملاک است و بیشتر از آن را نباید به قرآن تحمیل کنیم. مثلاً در مسئله خروج زن از خانه، سه دیدگاه وجود دارد؛ دیدگاهی که کاملاً نفی می‌کند، دیدگاه کاملاً موافق و باز و دیدگاه معتدل؛ بنده معتقدم، روح شریعت با این‌که همه زن‌ها در بیرون از خانه کار کنند، سازگار نیست، لذا اگر  شغل را به عنوان یک مسئله به محضر قرآن ارائه دهیم؛ پاسخ، انتخاب شغل مناسب و متناسب است؛ یعنی باید به دیدگاه اعتدالی رو بیاوریم.

انتهای پیام/

خبر | برگزاری نشست «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان»

نشست تخصصی «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان» 30 مهرماه سال جاری در مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت برگزار می‌شود.

 

مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت؛ نشست تخصصی «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان» در این مؤسسه برگزار می‌شود.

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی کریمی به عنوان استاد ارائه دهنده بحث و حجت‌الاسلام والمسلمین محمد فاکر میبدی به عنوان استاد ناظر علمی حضور خواهند داشت.

نشست تخصصی «رویکردها در تولید علم دینی یا علوم قرآن بنیان» در تاریخ 30 مهرماه سال 1399 ساعت 10 صبح برگزار خواهد شد.

این نشست به صورت وبینار بوده و از طریق صفحه اینستاگرام تلویزیون اینترنتی تحلیل تی وی به نشانی http://www.instagram.com/tahlil_tv و صفحه اینستاگرام سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور به نشانی  http://www.instagram.com/isqa.ir پخش زنده می‌شود.

گفتنی است؛ مؤسسه مطالعات و بررسی راهبردی بعثت با همکاری سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور این نشست را برگزار می‌کند.

انتهای پیام/

معرفی اساتید | حجت‌الاسلام والمسلمین ذبیح‌الله نعیمیان

• نویسنده.
• عضو گروه فقه سیاسی دانشگاه باقرالعلوم(ع).
• عضو هیأت علمی پژوهشگاه اندیشه سیاسی اسلام.

 

 

نشست‌های مؤسسه | نقد و بررسی عملکرد نشست دوره‌ای اساتید

در نشست علمی «نقد و بررسی عملکرد نشست دوره‌ای اساتید»، جریان‌های حوزوی مورد کنکاش قرار گرفتند.

 

مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت؛ نشست علمی «نقد و بررسی عملکرد نشست دوره‌ای اساتید» با حضور اساتید جریان شناسی در این مؤسسه برگزار شد.

در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین ذبیح الله نعیمیان، عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) به عنوان استاد ارائه کننده بحث حضور داشت.

در نشست دیدگاه‌های امام راحل، رهبر معظم انقلاب و مراجع معظم تقلید درباره حوزه مورد بررسی قرار گرفت.

بررسی جایگاه نهادهای رسمی حوزه همانند جامعه مدرسین در تحقق انقلاب اسلامی و حفظ نظام از دیگر موضوعات مطرح در این نشست بود.

در بخش دیگری از نشست، جریان‌های حوزوی مورد کنکاش قرار گرفت و به دو نوع انقلابی و غیر انقلابی یا خزنده تقسیم شد که جریان انقلابی حوزه به دنبال حفظ نظام ولی جریان غیر انقلابی یا خزنده به دنبال جدا کردن دین از سیاست است که نتیجه آن به خطر افتادن نظام و اسلام می‌شود.

راهکارهای رسیدن به حوزه انقلابی با اشاره به سخنان رهبر معظم انقلاب از دیگر موضوعات نشست بود.

گفتنی است؛ در پایان نشست، حجت‌الاسلام والمسلمین نعیمیان به پرسش‌های مطرح پاسخ گفت.

انتهای پیام/

نشست‌های مؤسسه | نقد کتاب «دشمن شدید»

نشست علمی نقد کتاب «دشمن شدید» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین طائب و محمدحسین رجبی دوانی برگزار شد.

 

مؤسسه مطالعات و بررسی‌های راهبردی بعثت؛ نشست علمی نقد کتاب «دشمن شدید» با حضور استادان، صاحب‌نظران، کارشناسان و طلاب حوزه در مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا(علیه‌السلام) برگزار شد.

این نشست علمی با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی طائب به عنوان مؤلف کتاب دشمن شدید(درسنامه جریان شناسی انحرافات در تاریخ) و دکتر محمدحسین رجبی دوانی به عنوان ناقد تشکیل شد و دبیری آن را حجت‌الاسلام والمسلمین یاوری بر عهده داشت.

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب در معرفی این اثر اظهار کرد: درسنامه جریان شناسی انحرافات در تاریخ که به عنوان کتاب دشمن شدید مطرح است، حاصل مباحثی است که به طلاب و فضلا در حوزه علمیه ارائه شده و توسط مؤسسه تاریخ تطبیقی منتشر شده است.

وی ابتدا به بیان اجمالی از مباحث مطرح شده در این کتاب پرداخت، سپس با اشاره به شواهدی از آیات قرآن کریم و روایات به بررسی برخی از دشمنی‌های و آثار مخرّب یهود در طول تاریخ اسلام پرداخت.

حجت‌الاسلام والمسلمین طائب تأکید کرد: حضور یهود در جریان‌های صدر اسلام دارای آثاری از جمله خانه نشین کردن اهل‌بیت(علیهم‌السلام) و توجه به نخبگان مخالف ولایت و بهره‌گیری از آن‌ها بود.

در ادامه این نشست، محمدحسین رجبی دوانی، پژوهشگر تاریخ اسلام، جریان شناسی سیاسی صدر اسلام را بسیار حائز اهمیت دانست و گفت: شناخت درست و صحیح جریان‌ها، باعث آسان شدن تحلیل مسائل و موجب بصیرت افزایی می‌شود.

وی در ادامه ضمن تأکید بر این‌که یهودیان در صدر اسلام از دشمنان برجسته اسلام و پیامبر اکرم(ص) بودند، بیان داشت: علیرغم دشمنی یهود با اسلام، برای اثبات نسبت دادن ریشه‌ی  همه فجایع حوادث صدر اسلام به آن‌ها نیازمند اسناد قوی و دارای ارزش علمی هستیم.

رجبی دوانی در ادامه یادآور شد: یکی از انتقادهای اساسی به این نظریه عدم وجود شواهد و اسناد تاریخی است و تنها احادیثی که قطع و یقین نسبت به آن‌ها داشته باشیم، ملاک است. نمی‌توانیم در مورد حوادثی که در قرآن و احادیث مطلبی راجع به آن‌ها سندی نداریم، اکتفا کرد.

پژوهشگر تاریخ اسلام در ادامه ضمن اشاره برخی از حوادث تاریخ صدر اسلام در عصر رسالت تصریح کرد: مردم در عصر رسالت به پیامبری پیامبر(ص) ایمان آوردند، ولی به ولایت پیامبر(ص) ایمان نیاوردند چرا که لازمه پذیرفتن ولایت، اطاعت محض و کامل از پیامبر بود و آن‌ها این اطاعت از پیامبر را نداشتند.

انتهای پیام/